Бош кийимлар
Ҳар бир миллат ва
элатларнинг кийимлари ўзига хос
миллий маҳаллий белгиларга эга
бўлиб,барча аньанавий кийимлар умумий
маьлум бир асосга бориб тақалади.Сурхондарё воҳаси халқининг кийим-кечаклари
жуда хилма-хил ва ранг барангдир.Либослар ҳақида гап кетар экан,бош кийим булар
орасида муҳим аҳамиятга эгадир.
Бойсун
ҳалқи каштали дўппи ва кўйлаклари билан номоён бўлса,Жарқўрғон,Қумқўрғон ва
Шўрчида “Кийгич”(капач) “Бош”деб аталган бош кийимлари фақат қўнғирот элига
хос бўлган.Ўзбекистоннинг бошқа жойларида учрамайдиган “Бош” жуда
ўзига хос бош кийими бўлиб,у бир неча
вазифани бажарган.Аёллар бошини иссиқ ва совуқдан асраган.Унда аёллар турмушида
тез-тез зарур бўлган майда буюмларни
яьни ип,игна,тароқ,тўғнағич ва ҳатто қимматбоҳо буюмларни ҳам
сақлаганлар.Момоларимиз кийган “Бош” оддийгина кийим бўлибгина қолмай,аёлларнинг муҳим нарсаларини
бағрига олгани учун ҳам кармон вазифасини ҳам ўтаган. Бош кийимлари Сурхон
воҳасининг қайси қавмидан эканига қараб кийилган. Масалан: Сурхоннинг Бойсун ҳалқи бигиз билан кашта уриб,мунчоқ ва пўпак
билан безак берилган дўппи кийишган бўлса, қўнғирот ўзбеклар “бош”
кийганлар.Ҳар қабиланинг кийими ва унинг
ўз номи бўлган.Бойсун қизлари каштали дўппи кийган рўмол ўрамаган.Ўрта ёшли
аёллари эса дўппи билан каштали рўмол ўрашган. Қўнғирот ўзбек аёллари икки
хил “бош” ва “кийчик”(капач) кийиб
устидан рўмол ташлаган. “Бош”га етти донадан ўн беш донагача пахта рўмол ўралган. “Бош” нинг қуйи
қисми чеккасига нақшли черозлар билан безак берилган.Бу нақшлар оддий нақшлар
эмас,балки бунда ҳар бир қабиланинг ўз тамғаси акс эттирилган. “Бош” устидан “пута” рўмол ўраган. Бошига ипак ва
пахтадан тўқилган дока,маймунғоз,паранги,ғижим,ғазина ва гарди рўмол ёпинишган. Бўйи 25-
Оқ кийма(салла) – докадан тайёрланади.Доканинг ярми бошга пешона билан айлантириб
ўралади.Қолган қисми аёлнинг кўкрак қафасини ёпиб туради.Бу кекса аёлга улуғлик
бахш этиш билан бирга либос кирланишини ҳам олдини олади.Дока тоза пахтадан
тайрлангани боис кийма кишининг эркин нафас олишини таъминлаган.
Капач(кийгич)
– қизил ,яшил
шойи ёки тоза сатиндан тайёрланган.У
икки қисмдан иборат бўлади.Бош қисми айлана қалпоқ шаклида. Айлананинг ўрта
қисми алоҳида ўйиб олинган.У ерга жойлаштирилган матога саккиз бўлакли кашта
тикилган.Капачнинг пешона қисмига ҳам панжа шаклда уч бўлакли кашта солинган.
Бу кашталар гиламдаги ғожари катик,пичоқ учи усулида тикилган. Бу кийимнинг бош қисми билан орқа елка қисми
бирлаштирилади.Елка қисми эни бир қарич, бўйи уч қарич келади.Ана шу елка
қисмининг пасти бирлаштирилган жойидан аёлнинг сочлари ўтказиб олинади.Капач
аёл киши рўзғор юмушларини бажараётганда сочлари халақит бермасликни
таъминлаган. Одатда капачни аёллар икки уч болалик бўлгандан сўнг то умрининг охиригача кийиладиган бош кийим
ҳисоблаганлар.Уни бир неча қават рўмол ёки салла остидан кийишган. Ёзда
иссиқдан қишда эса совуқдан асрайди.Воҳамизнинг қўнғирот халқи истиқомат қиладиган айрим қишлоқларида
ҳозирга қадар кийгич сақланиб кийиб
келинади.
Желак(курта) – қўлдан тўқилган олача матодан тикилган.Бу бошга
ўраладиган либос уч қисмдан иборат - бош қисм,олди қисм ,орқа қисм.Желак
паранжининг калта кўринишидир.Фақат унда чиммат бўлмайди.Желакнинг бош
қисми,икки ёни ва орқа томонидаги иккита бўлаги четига аввал жияк тутилиб,сўнг
кашталанган.Желак ҳам аёллар икки уч болали бўлгандан сўнг то умрининг
охиригача ўралган.У бошни иссиқ совуқдан асраши билан бирга бегона назардан ҳам
ҳимоя қилган.Желакнинг икки узун солинчиғи кармон вазифасини ҳам ўтаган.
Тойтўри рўмол –катта,оқ пахтали,сочоқли рўмол.сочоқлари саккиз
чоракли ёки ўн бир чоракли бўлган. Рўмолнинг гуллари ёрқин,кўпроқ қизил тусда
бўлган.Момоларимиз бу рўмолни келинчаклик давридан то умрининг охиригача
ўраганлар.Тойтўри рўмолнинг сочоқлари пахтали ва ипакли бўлади.
Қорашол рўмол –катта,туси қора,гуллари хирароқ бўлган.Рўмол сочоғи
саккиз ёки ўн икки чоракли бўлган.Бу рўмол аёлларга кексалик ва аза пайтида
асқотган.
Гарди рўмол – туси қизил ёки қирмиз,гуллари оқ, катталиги бир ярим
қулочга бир ярим қулоч бўлган.Бу тоза пахтадан тайёрланган.Қизил гарди рўмолни
ёш келинлар ўраганлар. Ранги хирасини эса кекса момолар ўрашган. Бу барча кийгич , рўмол ва
либослар авлоддан-авлодга ўтиб қизлар
сепига солиниши урф бўлган.Бош атрофига ўралган рўмоллар аёлнинг нечта фарзанди
борлигига қараб ҳам ўралган. Эркаклар
бош кийими ҳам асрлар оша яшаб ўз
мавқеини ёқотган эмас. Эркаклар бош
кийимини фақат уйқуга ётиш олдидан
ечишган.
Бигиз билан
кашта урилган калапўш дўппи кийишган.Маросимларда дўппи устидан салла ўрашган.
Бу кийим бошни ўрта ёшли ва кексалар ҳам
кийган.Бу “салла бош” деб юритилган. “Салла бош” асосан
сариқ,кўк, қора ва оқ рангда бўлади.Олтмиш ёшдан ошган эркаклар оқ
“салла бош” ўрашган.Жарқўрғон,Қумқўрғон ва Шўрчи туманларида ҳозирга қадар айрим
кекса ёшли эркаклар “салла бош” ўрашади.Бу “салла бош” 6-12 метрли дока,бўз ва
ипак матолардан тайёрланади.Хатто жанг майдонида халок бўлган ўзбек эркаклар
бош кийими 6 -12-метргача дўппига ўралган оқ мато кафан вазифасини ўтаган. Шундан ҳам маълумки,
бош кийимлар инсонларнинг диний эьтиқоди билан ҳам боғлиқдир.
Шу
боисдан ёшларимиз бундай ўлмас
тарихимизни билиши зарур.Асрлар давомида авлоддан-авлодга безавол етказилаётган бу,бойликларимизга ҳурмат қадр
ҳисси билан муносабатда бўлиш халқимизга бўлган ҳурматни ифодалайди.
Эшмуродова
Дурдона
Комментариев нет:
Отправить комментарий